Fazla mesai yapan işçinin kanunda öngörülen sürenin dışında çalıştırılmasını ifade eder. 4857 sayılı iş kanunu uyarınca işçinin çalışma süreleri belirlenir. Buna göre işçi haftalık 45 saatlik süreye göre çalıştırılabilir. 45 saatin dışında çalışma gerekli olduğunda bu durum fazla mesai olarak adlandırılır.
Çalışma zamanından kastedilen yönetmeliklere göre işçinin işte geçirdiği süre, işçinin çalıştırıldığı süredir. İşin başlamasından işin sona ermesine dek geçen süre çalışma süresidir. Mesai hesaplama süresi yönetmeliklere göre yılda iki yüz yetmiş saatten fazla olamamalıdır.
İşçi iki yüz yetmiş saatten fazla süre ile fazla mesai yaptığı takdirde işverenden fazla mesai ücreti talep edebilmenin dışında başka bir hakkı bulunmaz. Bazı durumlarda iş verenler yönetmeliklerde yer alan bu durumu kullanmakta ve işçiye sınırın üzerinde fazla mesai yaptırabilmektedir.
İşçinin normal çalışma süresi dışında çalıştırılması durumunda fazla çalışma ücreti ile birlikte bazı hukuki sonuçların ortaya çıktığı görülür. Haftalık 45 saati aşan sürelerde işçinin çalıştırılması fazla çalışma olarak adlandırılır.
Fazla Mesai Ücreti İspat
Fazla mesai iş kanununun 41. Maddesinde kendisine yer bulan bir konudur. Kanunda yer alan düzenlemeler ışığında işçilerin fazla mesai yapamayacağı işlere de yer verilir. Buna göre sağlık kuralları söz konusu olduğunda günde 7,5 saat ve ondan daha az sürede çalışılması gerekli olan işlerde işçilere fazla çalışma yaptırılamaz. 4857 sayılı iş kanununun 63. Maddesinde bu konuya yer verilir.
İlgili yönetmelikler aracılığı ile de 7,5 saat ve daha daz sürelerde çalışılması gereken işlerin neler olduğu ve bu işlerde çalışma koşullarının da neler olması gerektiği açıklanmaktadır. Ayrıca gece çalışılması gereken işler açısından da fazla mesai konusuna açıklık getirilmiştir.
Bu düzenlemeye göre maden, tünel, kanalizasyon işlerinin yer altında yapılan çalışmalarında fazla mesai yapılamazken bu işlerin hazırlık ve planlama süreçlerinde fazla mesai yapılabilmesi mümkündür.
Fazla Mesai Ücreti Nasıl Hesaplanır?
Fazla mesai olarak tanımlanan durum işçinin haftalık 45 saatin üzerinde çalışması halinde ortaya çıkar. Ayrıca işçi için günlük çalışma süresi 11 saattir. Bu sürenin aşılması durumu da fazla mesai olarak adlandırılmaktadır. İşçinin haftalık çalışma süresinin 45 saati aşmaması günlük 11 saati aşan çalışma süresinin fazla mesai olarak tanımlanmasına engel değildir ve işçi gün bazında bu hakkından yararlanabilir.
İşçi ve işveren arasında aksi bir karar alınmadığı sürece 45 saatlik çalışma süresinin haftalık çalışılan gün sayısı olan 6 güne eşit olarak bölünmesi gerekir. Bunun yanı sıra işçi ve işverenin anlaşmasına bağlı olarak günlük çalışma süreleri ayrı ayrı kararlaştırılabilir.
Bu sürelerin haftalık 45 saati geçmediği durumlarda fazla mesai ücreti hesaplamasına gerek kalmaz. 45 saati geçen durumlarda ise fazla çalışma ücreti işçinin hakkı olur. İşçi fazla çalışma yaptığını iddia ettiği takdirde iddiasını ispatla yükümlü tutulmaktadır. İspat sürecinde ise işçinin ücret bordrosu delil niteliği taşır.
İşçi ve işveren arasında kararlaştırılan çalışma süresi 45 saatten az olduğunda da fazla mesai ücreti 45 saat çalışma yapılmış gibi düşünülerek hesaplanır. Bu durumda da aradaki saat farkının hesaplamasında saat ücretinin %25’i ilave edilir.
Gece çalışan işçiler 7,5 saatin dışında bir süre ile çalıştırıldıklarında fazla çalışma ücreti alma hakkı kazanır. İşçilerin gece çalışma sürelerinin 7,5 saatle sınırlı olması nedeni ile bu sürenin üzerindeki bir çalışma, fazla mesai olarak tanımlanır.
Sağlık kuralları açısından da günde 7,5 saatle sınırlı olan çalışma süresine sahip işlerde haftalık 45 saatlik çalışma süresi aşılmamış olsa dahi günlük 7,5 saatlik süre aşıldığında bu durum fazla çalışma olarak değerlendirilir.
Fazla mesai ücretinin uzun süreyi kapsaması halinde %30 oranında uygulanan hakkaniyet indirimi bulunur. Hesaplama yapılırken ara dinlenme süreleri de fazla mesai süresinden düşülür. İşçinin fazla mesai olarak değerlendirilen hakkından yararlanabilmesi için işverenin emrinde çalışmaya hazır olduğu andan itibaren ve işin bitimine kadar geçen süre dikkate alınır.
Fazla Mesai Ücreti Talep Hakkı Olmayan Meslekler
Bazı meslekler açısından fazla mesai ücreti talep edilemez. İş yerinde üst düzey yönetici vasfında çalışanların yüksek bir ücret alması durumunda ve aynı iş yerinde başka bir üst düzey yönetici de olmaması halinde fazla çalışmaya hükmedilmez. Ayrıca esnek çalışma saatlerine sahip olan meslekler açısından fazla çalışma ücreti uygulanmamaktadır. Kapıcılar ya da tıbbi mümessiller bu meslek grupları arasında yer alır.
Fazla Mesai Yaptırılamayacak İşçiler
Fazla mesai 4857 sayılı iş kanunu çerçevesinde düzenlenen bir konudur. Buna göre işçilerin haftalık 45 saatin üzerinde çalıştırılmaları durumunda fazla mesai ücreti almaları gerekir. Fazla çalışmanın yaptırılamayacağı bazı kişiler bulunur. Bu bakımdan fazla mesai olarak adlandırılan uygulama işçi açısından bazı kısıtlamalar getirmektedir.
İşçi on sekiz yaşını doldurmadığında fazla çalışma yaptırılamaz. Hamile işçilere fazla mesai uygulanamaz. Bunun yanı sıra işçi yeni doğum yaptığında ve bebek emzirdiğinde, işçi kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştığında, işçinin sağlığının elvermediğinin doktor raporu ile belgelendiği durumlarda fazla mesai yaptırılamamaktadır. Bu konu yasada açıklığa kavuşturulmuştur.
Fazla Çalışma Ücreti Zamanaşımı Süresi
Fazla mesai hakkı olduğunu iddia eden işçinin bu hakkını yasal süresi içerisinde talep etmesi gerekir. Ücret alacağı olarak değerlendirilen fazla çalışma ücreti için zamanaşımı süresi 5 yıldır. Fazla çalışma ücretinin ödenmesi gereken tarih başlangıcı zamanaşımı süresi için de başlangıç kabul edilir. İşçi fazla mesai alacağına yönelik bir dava açtığı takdirde hesaplama geriye doğru son 5 yılı kapsayacak şekilde yapılır. Bu durumda son 5 yıl içindeki fazla mesai ücretleri hesaplanır.
Fazla Mesai Ücreti Ödenmeyen İşçinin Yasal Hakları
Fazla mesai alacağı ödenmeyen işçi kendisine yüklenen iş görme borcunu yerine getirmeme hakkına sahiptir. Bu durumda işçinin iş sözleşmesi çalışmadığı için feshedilemez. Bunun yanı sıra işçinin işi başkasına yaptırılamayacağı gibi yerine de başkası alınamaz.
İşçi alacağını alamadığında haklı nedenlere sahip olacağından dolayı iş sözleşmesini feshedebilir. İş sözleşmesini haklı nedenlerle fesheden işçi için hukuk yolundan yararlanmak mümkün olur. İşveren fazla çalışma ücretinin bir kısmını ödemiş olsa dahi işçinin hakkını kullanmasına engel bir durum ortaya çıkmaz.
Ayda Kaç Saat Fazla Mesai Yapilabilir
fazla çalışma ücretinin aylık ücrete dahil olduğu durumlar söz konusu olabilmektedir.
Bu durumda yıllık 270 saatle sınırlı fazla çalışma kabul edilmektedir.
270 saatin aşılması durumunda mesela, 330 saat çalışma varsa 60 saat aylık ücret dışında fazla çalışma olarak ücretlendirilmektedir.
Fazla Çalışma Ücreti Alacak Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme
İşçi ve işveren arasında ortaya çıkan uyuşmazlıklarda iş kanunu uyarınca hareket edilir. Fazla mesai ücreti de işçilik alacakları arasında yer alan bir konudur. İşçi ve işveren arasında işçilik alacaklarına bağlı olarak ortaya çıkan uyuşmazlıklarda yetkili ve görevli mahkemelere müracaat edilmesi gerekir.
İş Mahkemeleri bu tür davalar açısından görevli mahkemelerdir. Hukuki açıdan İş Mahkemelerine başvuru yapılmadan önce işçi ve işveren arasında arabuluculuk kurumunun devreye girmesi gerekir. Davacı tarafın mahkemeye başvuru sırasında arabuluculuk faaliyetinin sonuçlarının olumsuz olduğuna dair evrakı da dava dilekçesine eklemesi gerekir.
İşçi ve işveren arasında fazla mesai alacağı nedeni ile ortaya çıkan uyuşmazlıklarda yetkili mahkeme davalının dava açtığı tarihteki yerleşim yeri mahkemesidir. Bunun yanı sıra davacının işin veya işlemin yapıldığı yer mahkemesine başvurması da mümkündür. Fazla mesai ücreti kanunda belirlenen sürelerin dışında çalıştırılan işçilerin işçilik alacağı olarak hak ettikleri bir paradır.
